Vernieuwde aandacht voor sociale zekerheid

In diverse kranten verschenen de voorbije weken columns waarin werd nagedacht en gediscussieerd over de sociale zekerheid of aspecten ervan. Niet alles wat daaromtrent werd gedebiteerd verdient onze blinde appreciatie. Maar eindelijk zagen we nog eens een opeenstapeling van ideeën over het belang van de sociale zekerheid.

Die invalshoek dreigt wel eens te worden ondergesneeuwd wanneer de focus eenzijdig wordt gelegd op de financiële problemen van de sociale zekerheid. Maar al te vaak en gretig wordt het systeem geproblematiseerd om zo sterk in de verf te zetten dat het ‘niet meer betaalbaar is’ en dus moet worden gesaneerd.
Al jaren wordt het debat over de pensioenen vergiftigd met doemscenario’s in de overtreffende vorm. Bijvoorbeeld met de trilogie van langer werken, de nood om je extra te verzekeren via een tweede en derde pijler en doemscenario’s over een faillissement van het pensioenstelsel. Meer nog, er wordt ook een generatieoorlogje van gemaakt.

Verademing

Telkens weer kan je de vraag stellen of hier met oprechte bedoelingen wordt nagedacht over het behoud van onze sociale zekerheid, dan wel of het eigenlijk de bedoeling is het stelsel te ondergraven. Maar al te vaak komt het doemdenkersverhaal uit redelijk verdachte sociaal-economisch rechtse hoek. Daarom was het op zijn minst een verademing dat Groen pleitte voor een gegarandeerd voldoende hoog basispensioen voor iedereen. Zo’n voorstel biedt perspectief en verdient het om naast de eenzijdige afbouwscenario’s te worden gelegd.

Voor de ziekteverzekering duikt met grote regelmaat het voorstel op dat de eigen verantwoordelijkheid voor gezond leven de norm mag worden om uit te maken of iemands recht op gezondheidszorg gewaarborgd blijft. Leefde je ongezond? Probleem. Er komen ook variaties op dit thema. Zo blijkt er in Vlaanderen een grote meerderheid te zijn die de toegang tot (dure) gezondheidsvoorzieningen afhankelijk wil maken van het nog te verwachten aantal levensjaren. De notie van de ‘te verwachten levensjaren’ werd recent ook nog gehanteerd om te bepalen tot wanneer mensen zouden moeten blijven werken.

Stuk voor stuk zijn dit redeneringen die het basisprincipe van de solidariteit in de sociale zekerheid ondermijnen. Het recht op zorg, op pensioen, op kinderbijslag… wordt een zaak van verrekenen. De zogenaamde ‘return on investment’. Wat ik erin heb gestoken bepaalt wat ik er ook kan uithalen. Zo wordt de sociale zekerheid louter gereduceerd tot een georganiseerd individueel spaarsysteem. Je zal dan maar langer leven dan gemiddeld, ongezonder zijn dan gemiddeld of heel je leven in een minder betalende sector of onderneming hebben gewerkt.

Herverdelend effect

Is de discussie over de financiering van de sociale zekerheid daarmee afgedaan als niet belangrijk? Absoluut niet. Maar onze sociale zekerheid kan evenmin worden herleid tot louter iets wat geld kost. Niet het kostenplaatje voor het individu of de gemeenschap is de norm, wel - of minstens ‘ook’ – wat levert ons dit systeem op aan voordelen in vergelijking met andere stelsels. De sociale zekerheid heeft een solidaire en herverdelende dimensie, waarbij de sterksten in de breedste betekenis van het woord de zwaksten ondersteunen. Er is inderdaad ook een ‘verzekerings’-dimensie. Onze bijdrage, berekend op ons loon, is een verzekeringspremie maar met het enorme verschil dat die premie geen risicogebonden premie is. Iemand met een zwak gestel betaalt niet meer dan iemand die blaakt van gezondheid. Zodra die verzekeringslogica wordt bovengehaald zullen de zwaksten het gelag dubbel betalen. Hogere premies én minder uitkeringen dreigen hun lot te worden.

Ons stelsel van sociale zekerheid heeft enorm geholpen om inkomsten te herverdelen. Via een louter private redenering had je dat nooit kunnen realiseren. Dan zou immers een winstlogica van toepassing zijn die op geen enkele wijze te rijmen valt met de idee van universele – steeds en voor iedereen geldende – rechten tegen een betaalbare prijs.

Eigenaars en erfgenamen

Met belangstelling volgen we de debatten daarover. Ze zijn zoveel interessanter dan de te doorzichtige verhalen over financiële rampen. De sociale zekerheid, laten we dat vooral zelf nooit vergeten, is ontstaan uit de werknemersbewegingen. En de sociale zekerheid wordt voor veruit het grootste deel gefinancierd door bijdragen op ons loon. Wij zijn dus eigenaars en erfgenamen.

De visie op en het beheer van de sociale zekerheid komt in de eerste plaats toe aan de werknemers. Iets wat maar al te snel wordt vergeten of weggemoffeld, liefst onder financiële statistieken.

Ferre WyckmansAlgemeen Secretaris